آناتومي كاربردي مفصل زانو

از دسته مفاصلي از بدن انسان كه وزن بدن را تحمل ميكنند مفصل زانو بزرگترين آنها است. اين مفصل از چهار استخوان تشكيل شده است. در قسمت بالا، انتهاي پاييني استخوان ران Femoral bone قرار دارد.

قسمت پاييني مفصل زانو از دو استخوان يعني استخوان هاي درشت ني يا تيبيا Tibia و نازك ني يا فيبولا Fibula تشكيل شده است. استخوان درشت ني به خط محوري بدن ( يعني خطي كه بيني را به ناف متصل كرده و تا بين دو كف پا پايين ميايد) نزديكتر است و قسمت اعظم نيروي وزن كه از تنه استخوان ران به پايين ميايد از درشت ني عبور ميكند.

استخوان نازك ني در خارج درشت ني قرار گرفته است. استخوان چهارم، كشكك يا پاتلا Patella است كه در جلوي مفصل زانو قرار گرفته و عملا فقط با سطح جلويي قسمت پاييني استخوان ران تماس دارد. در اطراف اين استخوان ها بافت هاي مهم ديگري مثل ليگامان ها، منيسك ها، عروق و اعصاب و پوست قرار گرفته اند.

زانوي پرانتزي چيست

در حالت عادي وقتي سر پا مستقيم مي ايستيد و مچ پاهايتان را به هم ميچسبانيد زانوهايتان هم در كنار يكديگر قرار گرفته و فاصله كمي با هم دارند. گاهي اين فاصله زياد ميشود و به نظر ميرسد كل اندام هاي تحتاني چپ و راست بصورت دو پرانتز ( ) در كنار يكديگر قرار گرفته اند. معمولاٌ به اين تغيير شكل اندام، زانوي پرانتزي ميگويند. ولي علت زانوي پرانتزي چيست.

شايعترين علت زانوي پرانتزي انحراف قسمت بالايي استخوان درشت ني است كه به آن ژنو واروم Genu varum ميگويند.

در اين عارضه تنه استخوان درشت ني به خط محوري بدن نزديكتر ميشود به عبارت دقيقتر هرچه از بالاي استخوان درشت ني يا تيبيا به سمت پايين تر مياييم، ميبينيم استخوان به خط محوري بدن نزديكتر شده است. البته گاهي علت زانوي پرانتزي در تغيير شكلي است كه در قسمت هاي پاييني تنه استخوان ران ايجاد ميشود.

آيا زانوي پرانتزي من نياز به عمل جراحي دارد

اگر تنها مشكل شما شكل زانو است جواب منفي است. شما نياز به جراحي نداريد. اگر تغيير شكل زانوي شما همراه با درد زانو است ممكن است نياز به جراحي داشته باشيد. بگذاريد قدري بيشتر مسئله را باز كنيم.

ممكن است تنها مشكل شما اين باشد كه از شكل پرانتزي زانوي خود ناراحت هستيد ( درست مثل كسي كه از شكل بيني خود ناراحت است). در اين صورت جراحي اصلاح شكل زانو، براي شما حكم يك عمل جراحي زيبايي را دارد. البته در اين صورت ميتوانيد به تصميم خودتان از پزشك ارتوپد بخواهيد زانوي شما را جراحي و صاف كند ولي بايد بدانيد اين كار عاري از خطر نيست.

احتمال بروز مشكلات در اين جراحي خود خواسته بيش از يك عمل جراحي زيبايي بيني است. اين عمل جراحي، يك عمل نسبتاٌ بزرگ است و احتمال خطراتي مانند عفونت محل عمل، شكستگي استخوان، جوش نخوردن يا دير جوش خوردن محل جراحي، آسيب به عروق يا اعصاب ناحيه عمل، لخته شدن خون در عروق ساق و يا ايجاد درد زانو بعد از جراحي وجود دارد.

همراه با زانوي پرانتزي يا ژنو واروم درد زانو هم دارم

ممكن است شما بجز تغيير شكل پرانتزي كه در زانو داريد دچار درد در ناحيه زانو هم باشيد. درد زانو علل بسيار متفاوتي دارد. پس متخصص ارتوپدي ابتدا علت ايجاد درد را بررسي ميكند.

تنها اگر علت درد زانوي شما شروع آرتروز و سائيدگي در قسمت داخلي مفصل زانو ( قسمت داخلي مفصل زانو به قسمتي ميگويند كه به خط محوري بدن نزديكتر است) باشد ممكن است عمل جراحي و اصلاح شكل زانو به شما كمك كند.

در بعضي از افراد و معمولاٌ در سنين بعد از ۳۰-۲۰ سالگي مفصل زانو شروع به سائيدگي ميكند. اين ساييدگي در بعضي اوقات محدود به قسمت داخلي زانو است و قسمت خارجي آن تقريباٌ سالم باقي ميماند. اين بيماران معمولاٌ از درد در قسمت داخلي مفصل زانو ناراحت هستند.

متاسفانه اين عارضه در بسياري اوقات پيشرونده بوده و بتدريج شدت سائيدگي و درد بيشتر شده و ممكن است تمام مفصل زانو درگير شود. اگر اين عارضه همراه با پاي پرانتزي به علت ژنو واروم باشد عمل جراحي و اصلاح پاي پرانتزي ممكن است به بيمار كمك كند.

كمك اين جراحي اينست كه با اصلاح ژنوواروم نيروي وزن كه تا قبل از جراحي بيشتر به قسمت داخلي مفصل زانو اعمال ميشد بطور مساوي بين قسمت هاي داخل و خارج زانو تقسيم شده و فشار به قسمت داخلي كمتر ميشود.

اين كاهش فشار دو منفعت دارد. يكي اينست كه درد بيمار كاهش ميابد و ديگر اينكه از سرعت پيشرفت ساييدگي مفصل كاسته ميشود. دقت كنيد از سرعت پيشرفت كاسته ميشود يعني ممكن است ساييدگي كامل را ۱۵-۱۰ سال به عقب بيندازد و اين به معناي آنست كه بيمار ميتواند سالهاي بيشتري از مفصل طبيعي خودش استفاده كند و ديرتر مجبور ميشود عمل جراحي تعويض مفصل زانو را انجام دهد.

آيا ممكن است شكل پرانتزي در زانو بتدريج موجب سائيدگي و آرتروز زانو شود

من فعلا زانوي پرانتزي دارم ولي دردي در زانو ندارم. آيا ممكن است با جراحي پيشگيرانه ژنوواروم ،  جلوي ايجاد آرتروز و ساييدگي زانو در آينده را گرفت. مشخص نيست. بعضي اين عقيده را مطرح ميكنند ولي هنوز كسي بطور قطع آنرا اثبات نكرده است.

زانوي پرانتزي يا ژنوواروم چگونه جراحي ميشود

معمول ترين نوع جراحي زانوي پرانتزي استئوتومي بالاي درشت ني High tibial osteotomy ميگويند.

به اين معني كه پزشك جراح بعد از برش پوست، استخوان درشت ني را با وسايلي شبيه اسكنه در قسمت هاي بالاي آن بطور كاملاٌ كنترل شده ميشكند و سپس دو قطعه بالا و پايين را در امتداد مناسب قرار ميدهد بطوريكه در امتداد جديد، استخوان هاي ران و ساق تقريباٌ در يك امتداد قرار بگيرند. سپس استخوان ها بايد مدتي در اين وضعيت بمانند تا به هم جوش بخورند.

براي اينكار ممكن است بعد از عمل جراحي پزشك معالج كل اندام تحتاني بيمار را از كف پا تا بالاي ران گچ گيري كند تا مدتي محل شكسته شده بيحركت مانده و جوش بخورد. البته تحمل گچ بمدت بيش از يك ماه براي بيمار مشكل است.

همچنين در اين روش به علت اينكه زانو مدتي بيحركت ميماند دچار قدري محدوديت حركتي شده و عضلات ران هم ضعيف ميشوند. بنابراين بيمار بعد از خارج كردن گچ بايد مدتي زير نظر فيزيوتراپ نرمش هاي خاصي را انجام دهد تا دامنه حركتي مفصل زانو به حد قبلي بازگردد و عضلات اندام هم قوي شوند.

قسمتي از استخوان كه در يك ژنو واروم زانو  بايد برداشته شود تا اصلاح صورت بگيرد در بين دو خط است

ژنوواروم قبل از جراحي	ژنووارم بعد از جراحي

روش ديگري كه امروز بيشتر از آن استفاده ميشود فيكس كردن قطعات به توسط پيچ و پلاك است. در اين روش نيازي به گچ گيري بعد از جراحي نيست. البته ممكن است لازم شود تا بعد از چند سال پيچ و پلاك ها خارج شوند.

  عمل جراحي استئوتومي بالاي درشت ني ممكن است به دو شكل انجام شود. در يك نوع، يك قسمت مثلثي شكل از استخوان را از قسمتهاي خارجي استخوان درشت ني خارج ميكنند و سپس قسمت هاي باقيمانده را به هم نزديك ميكنند.

در نوع ديگر يك برش در قسمت داخلي استخوان درشت ني داده و استخوان هاي بالا و پايين را در قسمت داخل از هم دور ميكنند. بعد از هر كدام از اين اعمال جراحي ممكن است جراح ارتوپد، دو قطعه بالايي و پاييني استخوان را به توسط پيچ يا پلاك به يكديگر متصل كند تا راحتتر جوش بخورند.